Sapiens - Lược sử loài người của Yuval Noah Harari - Review
Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đến thuyền có mái chèo, tàu bơi nước, tàu con thoi
Sapiens Lược sử loài người – một giấc chiêm bao thuật lại hành trình tiến hóa
không ngừng nghỉ về căn nhà tạm bợ mang tên vũ trụ, nơi mà nhân loại bé nhỏ
đang cư trú như hạt cát trên sa mạc rộng lớn.
Lược sử loài người của Yuval Noah Harari có kết cấu 4 phần lần lượt từ cách
mạng nhận thức, cách mạng nông nghiệp, sự thống nhất của loài người đến cách
mạng khoa học. Loài người từ một “loài động vật không nổi trội” đến vị trí cao
nhất của tầng kim tự tháp, đóng vai bá chủ Trái đất. Có phải bạn sợ cuốn sách
sau sẽ như một cuốn giáo khoa khô khan, vô vị, giáo điều về lịch sử, sinh học
mà bạn từng học trước đây? Câu trả lời là không. Đó là lí do vì sao Bill Gates
ngợi khen hết lời Harari là người kể về lịch sử loài người khiến tất cả mọi
người cảm thấy dễ tiếp cận nhất.
Trước khi nghiền ngẫm về “loài động vật không nổi trội” trong cuốn sách này,
chúng ta cần nhận thức, homo sapiens nghĩa là gì? Theo nghiên cứu, tổ tiên của
chúng ta là loại vượn loại lớn. Loài vượn loại lớn ấy không chỉ là tổ tiên của
loài người mà còn cả tổ tiên của các loài tinh tinh, khỉ đột, đười ươi ngày
nay. Trong đó, loài sapiens (tinh khôn) thuộc về chi Homo (người). Sau khi
Homo floreiensis tuyệt chủng từ 45.000 năm trước, homo sapiens là loài người
duy nhất còn sót lại. Do vậy, ta sử dụng thuật ngữ Homo sapiens để chỉ về loài
người ngày nay.
13,5 tỷ năm trước vật chất và năng lượng xuất hiện đánh dấu khởi đầu của vật
lí, các nguyên tử và phân tử xuất hiện đánh dấu sự khởi đầu của hóa học. Sau
đó, vượt qua 9 tỷ năm tiếp theo thì Trái Đất hình thành. Mọi thứ giống như
được định sẵn, các loài sinh vật hiện diện, loài Homo sapiens phát triển ở
Đông Phi sau đó cách mạng nhận thức đem đến cho con người ngôn ngữ tưởng tưởng
phục vụ nhu cầu giao tiếp, trao đổi thông tin, rồi cách mạng nông nghiệp, cách
mạng khoa học nhanh chóng thúc đẩy con người vượt ra khỏi Trái Đất. Trong
tương lai, liệu thiết kế thông minh có trở thành nguyên tắc của sự sống, Homo
sapiens sẽ bị thay thế bằng siêu nhân chăng? Đây chính là vấn đề lớn mà nhân
loại đang phải đối mặt được Yuval Noah Haraki lột trần thẳn thắng sau lớp áo
mang tên văn minh, tiến hóa.
Bởi mỗi một quá trình đều là “cực thịnh tất suy” rồi từ đống tro lụi tàn ấy mà
trở nên hồi sinh. Bắt đầu một quá trình mới với tư cách là homo sapiens duy
nhất còn lại, ta buộc phải chuẩn bị sẵn sàng cho cái chết tự nhiên xứng đáng
thay vì “cái chết nhân tạo” được dự đoán bới các nhà khoa học. Đó là cái chết
bởi sự tàn phá môi trường sống, chết bởi bom nguyên tử hạt nhân sau “cuộc hôn
nhân giữa khoa học và đế quốc”. Hãy thức tỉnh khỏi giấc mộng tiến hóa vĩnh
viễn và nghiêm túc cùng Yuval Noah Harari xem lại nào các homo sapiens cô độc:
có phải chúng ta đang dần giết chết chính mình khi tự nhiên không còn đủ sức
khỏe mà chăm bẳm Sapiens nữa hay không?
Chuột và gián đang trong thời kì hoàng kim của chúng
Yuval Noah Harari từng trăn trở “Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đi
sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu bơi nước, đến tàu con thoi- nhưng không
ai biết chúng ta sẽ đi tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng gần
như vô trách nhiệm hơn bao giờ hết. Chúng ta chỉ làm bạn với những vị thần tự
tạo ra các định luật vật lí, mà chẳng đếm xỉa đến điều gì khác. Hậu quả là
chúng ta đang gây nên sự hủy hoại thảm khốc cho các loài động vật anh em và hệ
sinh thái xung quanh, khi tìm kiếm thêm chút thoải mái và sung sướng hơn cho
riêng mình, nhưng chẳng bao giờ tìm thấy sự hài lòng. Liệu có điều gì nguy
hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm, họ không biết mình thực sự
muốn gì?”. Ông dường như luôn biết rằng, con người đang làm bạn với nguy cơ
tuyệt chủng của chính chủng loại mình. Tất cả sẽ trở về vạch xuất phát. Nền
văn minh của homo sapiens sẽ sụp đổ dưới các nhà máy điện hạt nhân mọc tràn lan như nấm trên khắp hành tinh.
Từ đầu đến cuối trang sách đã hơn một lần Haraki cảnh báo về sự tiến hóa quá
nhanh của con người so với quy luật, cơ chế đặc thù của tự nhiên. Con người từ
vị trí áp chót trong danh sách chuỗi thức ăn đã thực hiện những bước nhảy vọt
ngoạn mục. Từ hình ảnh sử dụng công cụ bằng đá đập xương hút tủy biểu hiện cho
việc sau khi một con thú hung mãnh săn mồi, khi tất cả các loài động vật khác
như chó rừng, linh cẩu nhặt nhạnh ăn thừa đến con người thứ sót lại chỉ là
chút xương xẩu còn có thể ăn được. Thời kì Đồ đá là số không. Thế nhưng, nếu
xét ở một khía cạnh khác, đây chính là thời kì không có ô nhiễm khí hậu, không
có thủng tầng ozon, không có thiên tai, hạn hán, lũ lụt, không có mực nước
biển dâng cao do con người phá hủy môi trường bằng sản phẩm từ sức mạnh vượt
trội của bộ não. Ngay khi một thảm họa toàn cầu xảy ra, như Harari nói chuột
và gián sẽ chui ra từng đống đổ nát, phát huy khả năng truyền bá gen. Sau chục
triệu năm nữa, loài chuột thông minh sẽ nhìn lại và biết ơn sâu sắc sự chết
chóc tự loài người gây nên giống như chúng ta đã từng biết ơn thiên thạch đã
làm các loài khủng long tuyệt chủng.
Trong khi các Sapiens đang ngày càng phát triển theo chiều hướng không tuân
thủ quy luật tạo hóa, họ tuân thủ hơn các tôn chỉ của ngành công nghiệp hiện
đại và chính phủ. Các đế quốc đã chọn sự thoái vị sớm trong hòa bình. Thế
nhưng, với hai chính thể gần nhau, sẽ có một kịch bản hợp lí đẩy họ đến chiến
tranh trong vòng một năm là một quy luật chủ chốt của chính trị quốc tế. Các
Sapiens như tác giả suy nghiệm rằng họ đang di chuyển một cách lo lắng giữa
cửa vào của thiên đường và phòng chờ của địa ngục. Một sự kiện ngẫu nhiên nào
đó có thể đẩy ra lăn về một trong hai hướng trên mà ta không thể lường trước
được.
500 trang sách lược sử về loài người này có thể phần nào giúp chúng ta ăn mừng
vì những thành tích chưa từng có trong lịch sử của Sapiens hiện đại nhưng đồng
thời cũng đừng quên mất rằng chuột và gián trong thời kì hoàng kim của chúng
đang chờ đợi chúng ta cướp đoạt vai trò của Chúa, xỏ chân vào chiếc giày của
tự nhiên và tự hủy hoại chính mình.
Đọc “Sapiens: Lược Sử Về Loài Người”: Loài Người Trở Nên Thông Minh Như Thế
Nào? (Bill Gates chia sẻ trên blog cá nhân)
Harari, nhà sử học người
Israel
Hầu hết chúng ta đều đinh ninh rằng giống loài mình luôn luôn đứng đầu, cai
quản toàn bộ các loài động vật khác. Nhưng Harari nhắc chúng ta nhớ rằng từ
rất lâu trước khi chúng ta xây dựng nên các kim tự tháp, viết những bản giao
hưởng, hay dạo bước trên Mặt trăng, chúng ta không có gì đặc biệt cả. “Điều
quan trọng nhất cần biết về người tiền sử,” Harari viết, “là họ là những động
vật nhỏ bé, sức tác động tới môi trường xung quanh không vượt quá loài khỉ,
đom đóm, hay sứa.”
100.000 năm trước, Homo sapiens chỉ là một trong nhiều loài người khác nhau
đang cạnh tranh giành quyền thống trị. Cũng như ngày nay chúng ta thấy nhiều
loài gấu hay lợn khác nhau, khi ấy cũng có nhiều loài người khác nhau. Tổ tiên
của chúng ta sinh sống chủ yếu ở khu vực Đông Phi, nhưng những người họ hàng
Homo neanderthalensis, còn có tên gọi khác phổ biến hơn là người Neanderthal,
sinh sống ở châu Âu. Các loài khác là Homo erectus sống ở châu Á, còn hòn đảo
Java là nơi ở của Homo soloensis.
Mỗi loài thích nghi với môi trường sống riêng của mình. Có loài là những thợ
săn to lớn, đáng sợ, có loài lại là những người hái lượm thấp bé. Tuy mỗi loài
mỗi khác nhau, nhưng có bằng chứng cho thấy hiện tượng lai giống giữa các
loài. Chẳng hạn, các nhà khoa học khi lập bản đồ gene của người Neanderthal đã
phát hiện ra rằng những người có nguồn gốc châu Âu ngày nay mang một tỉ lệ
phần trăm nhỏ gene từ các tổ tiên người Neanderthal của họ. (Điều đó sẽ mang
đến một sự bổ sung thú vị cho gia phả của nhiều dòng họ đây!)
Ngày nay, dĩ nhiên chỉ còn lại một giống loài người sinh sống. Làm thế nào mà
Homo sapiens lại trở nên thành công như vậy trong khi những loài khác thì
không? Harari cho rằng sự khác biệt nằm ở năng lực nhận thức độc đáo của chúng
ta. Ông viết, khoảng 70.000 năm trước, Homo sapiens đã trải qua một “cuộc cách
mạng nhận thức”, qua đó mang lại cho chúng ta ưu thế nổi trội so với các đối
thủ khác để có thể từ Đông Phi nhân rộng khắp hành tinh.
Các loài khác cũng có bộ não lớn, nhưng điều khiến Homo sapiens thành công nằm
ở chỗ chúng ta là những động vật duy nhất có khả năng phối hợp ở quy mô lớn.
Chúng ta biết cách tổ chức thành các quốc gia, công ty, tôn giáo, và điều đó
cho chúng ta sức mạnh để hoàn thành những nhiệm vụ phức tạp. Khái niệm của
Harari về “cuộc cách mạng nhận thức” nhắc tôi nhớ đến quan điểm của David
Christian trong Đại sử về “học tập tập thể”, theo đó năng lực chia sẻ, lưu trữ
và tiếp tục xây dựng từ những thông tin có sẵn là điều thực sự đã phân biệt
chúng ta trên cương vị loài người và cho phép chúng ta phát triển.
Điểm độc đáo trong quan điểm của Harari là anh tập trung vào sức mạnh gắn kết
người với người của những câu chuyện và những điều huyền hoặc. Dĩ nhiên, khỉ
đầu chó, chó sói, và các loài động vật khác cũng biết cách vận hành như một
nhóm, nhưng các nhóm của chúng lại bị giới hạn trong những mối quan hệ xã hội
chặt chẽ, làm hạn chế nhóm ở số lượng nhỏ. Homo sapiens có năng lực đặc biệt
là đoàn kết hàng triệu người xa lạ với nhau xung quanh những điều huyền hoặc
chung. Những ý tưởng như tự do, nhân quyền, các vị chúa, luật pháp v.v tồn tại
trong trí tưởng tượng của chúng ta, nhưng chúng lại có thể gắn kết chúng ta
với nhau và khích lệ chúng ta cùng phối hợp thực hiện những nhiệm vụ phức tạp.
Tuy tôi rất thích Sapiens, song cuốn sách vẫn có nhiều điểm cần tranh cãi.
Chẳng hạn, Harari muốn chứng minh rằng cuộc cách mạng nông nghiệp là một trong
những sai lầm lớn nhất trong lịch sử loài người. Theo anh, cuộc cách mạng này
đã giúp các nền văn minh phát triển, song ở cấp độ cá nhân, nếu chúng ta cứ
giữ nguyên cuộc sống của những người săn bắt và hái lượm thì sẽ tốt hơn. Trong
vai trò nông dân, con người phải làm việc vất vả hơn nhiều và đổi lại, chế độ
ăn uống của họ lại kém hơn so với thời kỳ hái lượm. Các xã hội nông nghiệp
cũng tạo ra thứ bậc trong xã hội, theo đó đại đa số phải lao động khổ cực và
một thiểu số tinh hoa cai trị họ.
Dĩ nhiên, đó là một luận điểm thú vị, nhưng tôi không thấy thuyết phục. Thứ
nhất, việc cho rằng chúng ta săn bắt và hái lượm sẽ tốt hơn làm nông nghiệp vô
tình mang đến một sự lựa chọn trong khi trên thực tế lại không hề tồn tại sự
lựa chọn đó. Chúng ta không thể quay ngược thời gian để bắt đầu lại cuộc sống
của những người săn bắt và hái lượm, hay chúng ta cũng không thể thực hiện một
thí nghiệm nào để chứng minh cách sống này thì tốt hơn cách sống kia. Thứ hai,
tôi nghĩ Harari đã đánh giá thấp những nỗi gian nan trong cuộc sống của người
săn bắt và hái lượm. Anh cho rằng tỉ lệ tử vong và bạo lực trong các xã hội
săn bắt và hái lượm thấp hơn nhiều so với thời kỳ sau khi diễn ra cuộc cách
mạng nông nghiệp. Nhưng nhiều khả năng là tình trạng bạo lực xảy ra khi đó
thường xuyên hơn do những cạnh tranh về nguồn lực. Một xã hội nông nghiệp có
thể nuôi sống nhiều người trên mỗi đơn vị diện tích đất hơn so với một xã hội
săn bắt và hái lượm. Để duy trì mật độ dân số thấp, mâu thuẫn giữa các nhóm
săn bắt-hái lượm là điều không thể tránh khỏi. Cuối cùng, khi gọi cuộc chuyển
mình sang nông nghiệp là một “sai lầm”, tác giả đã bỏ qua thực tế rằng các xã
hội nông nghiệp có khả năng chuyên nghiệp hóa, từ đó dẫn tới sự ra đời của chữ
viết, các kỹ thuật mới, và nghệ thuật – những thứ mà chúng ta vẫn trân trọng
ngày nay.
Tuy vậy, tôi vẫn muốn giới thiệu cuốn sách này cho những ai muốn có một cái
nhìn vui vẻ, lý thú về lịch sử ban sơ của loài người. Tương tự như Đại sử,
cuốn sách mang lại cho tôi một cấu trúc lịch sử tổng quan để từ cơ sở đó tôi
có thể tiếp tục xây dựng nên kiến thức của mình. Không những thế, Harari còn
kể chuyện lịch sử với một phong cách gần gũi đến mức một khi đã cầm cuốn sách
lên, nhất định bạn sẽ khó lòng bỏ nó xuống. Anh sử dụng lối văn phong, các
hình ảnh và biểu đồ đầy sống động để minh họa cho các luận điểm của mình. Anh
còn là một cây viết sắc sảo, biết khéo léo lồng ghép những câu chuyện lịch sử
thú vị, chẳng hạn như tầm quan trọng của món dưa cải muối Đức trong công cuộc
khám phá biển, và tại sao những chữ viết cổ xưa nhất được phát hiện, với tuổi
đời từ cách đây 5.000 năm, lại không có ảnh hưởng gì đáng kể.
Tôi cho rằng nhiều độc giả sẽ đặc biệt hứng thú với phần cuối của cuốn sách.
Sau khi du hành qua hàng chục nghìn năm lịch sử, Harari lại mang dáng vẻ của
một triết gia khi anh viết về loài người chúng ta hiện nay và cuộc sống của
chúng ta trong tương lai. Anh băn khoăn không biết trí thông minh nhân tạo,
biến đổi gene, và các công nghệ khác sẽ thay đổi giống loài chúng ta ra sao.
Anh cũng đặt ra một số câu hỏi cơ bản về hạnh phúc. Trong lịch sử lâu dài của
Homo sapiens, khi nào thì chúng ta có cuộc sống mãn nguyện nhất? Khi là những
người săn bắt-hái lượm vây đuổi những con voi ma mút? Khi làm nông dân cuốc
đất? Hay khi là những người nông dân sợ sệt Chúa trời trong thời kỳ Trung cổ?
Nhưng những câu hỏi cốt lõi hơn mà anh đặt ra là: Với tư cách một giống loài,
chúng ta là ai? Và chúng ta đang đi về đâu
Đó là những câu hỏi lớn và cổ xưa như chính lịch sử giống loài chúng ta. Sau
khi bạn đọc xong cuốn sách này, tôi cam đoan rằng giống như tôi, bạn cũng sẽ
muốn ngồi lại với một vài người bạn Homo sapiens của mình để cùng tìm câu trả
lời cho những câu hỏi đó.
Ông nói rằng thiên hướng của chúng ta trong việc tạo ra những khái niệm
trừu tượng như tôn giáo, quốc tịch,… là phẩm chất tách biệt sapiens khỏi
các tông người khác. Nếu cho rằng đó cũng là nguồn gốc tạo nên những cuộc
chiến tranh có thể dẫn đến sự hủy diệt cho chính chúng ta, thì rốt cuộc
đây là một điểm yếu hay một điểm mạnh?’
Yuval Noah Harari: Xét về sức mạnh thì rõ ràng khả năng này đã giúp cho
Homo sapiens trở thành loài động vật mạnh mẽ nhất thế giới, và giờ đây nó
mang lại cho chúng ta quyền kiểm soát toàn bộ Trái đất. Từ góc nhìn đạo
đức rằng điều đó tốt hay xấu thì đây là một câu hỏi phức tạp hơn rất
nhiều. Vấn đề chính ở đây là vì sức mạnh của chúng ta dựa vào trí tưởng
tượng tập thể, chúng ta không giỏi phân biệt giữa tưởng tượng và thực tế.
Loài người rất khó phân biệt được đâu là thực tế và đâu là câu chuyện
tưởng tượng trong tâm trí họ, và điều này gây ra nhiều thảm họa, chiến
tranh, và những rắc rối khác.
Phép thử tốt nhất để biết một thực thể là có thật hay do tưởng tượng là
phép thử về sức chịu đựng. Một quốc gia không thể chịu đựng, nó không
thể cảm nhận nỗi đau, nó không thể cảm nhận nỗi sợ, nó không có ý thức.
Ngay cả khi nó bị thua trong một cuộc chiến, thì đối tượng phải chịu
đựng là những người lính, những người dân thường, chứ quốc gia thì không
chịu đựng. Tương tự, một doanh nghiệp không biết chịu đựng; khi bị mất
giá, đồng tiền cũng không phải chịu đựng. Tất cả những thứ đó đều là
tưởng tượng. Nếu loài người lưu ý về sự khác biệt này, họ có thể cải
thiện cách cư xử với nhau và với các loài động vật khác. Không có gì hay
ho khi gây ra nỗi đau cho những thực thể có thật chỉ để phục vụ cho
những câu chuyện tưởng tượng cả.
Thanhcadu tổng hợp
Từ khóa tìm kiếm: lược sử loài người pdf, lược sử loài người
review, sapiens: lược sử loài người ebook, sapiens lược sử loài
người pdf, sapiens lược sử về loài người review, sapiens: lược sử về
loài người ebook, lược sử về loài người sapiens, sapiens lược sử về
loài người đọc online
