Sapiens - Lược sử loài người của Yuval Noah Harari - Review
Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đến thuyền có mái chèo, tàu bơi nước, tàu con thoi
Sapiens Lược sử loài người – một giấc chiêm bao thuật lại
hành trình tiến hóa không ngừng nghỉ về căn nhà tạm bợ mang tên vũ trụ, nơi mà
nhân loại bé nhỏ đang cư trú như hạt cát trên sa mạc rộng lớn.
Lược sử loài người của Yuval Noah Harari có kết cấu 4 phần
lần lượt từ cách mạng nhận thức, cách mạng nông nghiệp, sự thống nhất của loài
người đến cách mạng khoa học. Loài người từ một “loài động vật không nổi trội”
đến vị trí cao nhất của tầng kim tự tháp, đóng vai bá chủ Trái đất. Có phải bạn
sợ cuốn sách sau sẽ như một cuốn giáo khoa khô khan, vô vị, giáo điều về lịch
sử, sinh học mà bạn từng học trước đây? Câu trả lời là không. Đó là lí do vì
sao Bill Gates ngợi khen hết lời Harari là người kể về lịch sử loài người khiến
tất cả mọi người cảm thấy dễ tiếp cận nhất.
Trước khi nghiền ngẫm về “loài động vật không nổi trội”
trong cuốn sách này, chúng ta cần nhận thức, homo sapiens nghĩa là gì? Theo
nghiên cứu, tổ tiên của chúng ta là loại vượn loại lớn. Loài vượn loại lớn ấy
không chỉ là tổ tiên của loài người mà còn cả tổ tiên của các loài tinh tinh,
khỉ đột, đười ươi ngày nay. Trong đó, loài sapiens (tinh khôn) thuộc về chi
Homo (người). Sau khi Homo floreiensis tuyệt chủng từ 45.000 năm trước, homo
sapiens là loài người duy nhất còn sót lại. Do vậy, ta sử dụng thuật ngữ Homo
sapiens để chỉ về loài người ngày nay.
13,5 tỷ năm trước vật chất và năng lượng xuất hiện đánh dấu
khởi đầu của vật lí, các nguyên tử và phân tử xuất hiện đánh dấu sự khởi đầu
của hóa học. Sau đó, vượt qua 9 tỷ năm tiếp theo thì Trái Đất hình thành. Mọi
thứ giống như được định sẵn, các loài sinh vật hiện diện, loài Homo sapiens
phát triển ở Đông Phi sau đó cách mạng nhận thức đem đến cho con người ngôn ngữ
tưởng tưởng phục vụ nhu cầu giao tiếp, trao đổi thông tin, rồi cách mạng nông
nghiệp, cách mạng khoa học nhanh chóng thúc đẩy con người vượt ra khỏi Trái
Đất. Trong tương lai, liệu thiết kế thông minh có trở thành nguyên tắc của sự
sống, Homo sapiens sẽ bị thay thế bằng siêu nhân chăng? Đây chính là vấn đề lớn
mà nhân loại đang phải đối mặt được Yuval Noah Haraki lột trần thẳn thắng sau
lớp áo mang tên văn minh, tiến hóa.
Bởi mỗi một quá trình đều là “cực thịnh tất suy” rồi từ đống
tro lụi tàn ấy mà trở nên hồi sinh. Bắt đầu một quá trình mới với tư cách là
homo sapiens duy nhất còn lại, ta buộc phải chuẩn bị sẵn sàng cho cái chết tự
nhiên xứng đáng thay vì “cái chết nhân tạo” được dự đoán bới các nhà khoa học.
Đó là cái chết bởi sự tàn phá môi trường sống, chết bởi bom nguyên tử hạt nhân
sau “cuộc hôn nhân giữa khoa học và đế quốc”. Hãy thức tỉnh khỏi giấc mộng tiến
hóa vĩnh viễn và nghiêm túc cùng Yuval Noah Harari xem lại nào các homo sapiens
cô độc: có phải chúng ta đang dần giết chết chính mình khi tự nhiên không còn
đủ sức khỏe mà chăm bẳm Sapiens nữa hay không?
Chuột và gián đang
trong thời kì hoàng kim của chúng
Yuval Noah Harari từng trăn trở “Chúng ta đã tiến lên từ
những chiếc xuồng đi sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu bơi nước, đến tàu
con thoi- nhưng không ai biết chúng ta sẽ đi tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao
giờ hết, nhưng gần như vô trách nhiệm hơn bao giờ hết. Chúng ta chỉ làm bạn với
những vị thần tự tạo ra các định luật vật lí, mà chẳng đếm xỉa đến điều gì
khác. Hậu quả là chúng ta đang gây nên sự hủy hoại thảm khốc cho các loài động
vật anh em và hệ sinh thái xung quanh, khi tìm kiếm thêm chút thoải mái và sung
sướng hơn cho riêng mình, nhưng chẳng bao giờ tìm thấy sự hài lòng. Liệu có
điều gì nguy hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm, họ không biết
mình thực sự muốn gì?”. Ông dường như luôn biết rằng, con người đang làm bạn
với nguy cơ tuyệt chủng của chính chủng loại mình. Tất cả sẽ trở về vạch xuất
phát. Nền văn minh của homo sapiens sẽ sụp đổ dưới các nhà máy điện hạt nhân mọc tràn lan như nấm trên khắp hành
tinh.
Từ đầu đến cuối trang sách đã hơn một lần Haraki cảnh báo về
sự tiến hóa quá nhanh của con người so với quy luật, cơ chế đặc thù của tự
nhiên. Con người từ vị trí áp chót trong danh sách chuỗi thức ăn đã thực hiện
những bước nhảy vọt ngoạn mục. Từ hình ảnh sử dụng công cụ bằng đá đập xương
hút tủy biểu hiện cho việc sau khi một con thú hung mãnh săn mồi, khi tất cả
các loài động vật khác như chó rừng, linh cẩu nhặt nhạnh ăn thừa đến con người
thứ sót lại chỉ là chút xương xẩu còn có thể ăn được. Thời kì Đồ đá là số
không. Thế nhưng, nếu xét ở một khía cạnh khác, đây chính là thời kì không có ô
nhiễm khí hậu, không có thủng tầng ozon, không có thiên tai, hạn hán, lũ lụt,
không có mực nước biển dâng cao do con người phá hủy môi trường bằng sản phẩm
từ sức mạnh vượt trội của bộ não. Ngay khi một thảm họa toàn cầu xảy ra, như
Harari nói chuột và gián sẽ chui ra từng đống đổ nát, phát huy khả năng truyền
bá gen. Sau chục triệu năm nữa, loài chuột thông minh sẽ nhìn lại và biết ơn
sâu sắc sự chết chóc tự loài người gây nên giống như chúng ta đã từng biết ơn
thiên thạch đã làm các loài khủng long tuyệt chủng.
Trong khi các Sapiens đang ngày càng phát triển theo chiều
hướng không tuân thủ quy luật tạo hóa, họ tuân thủ hơn các tôn chỉ của ngành
công nghiệp hiện đại và chính phủ. Các đế quốc đã chọn sự thoái vị sớm trong
hòa bình. Thế nhưng, với hai chính thể gần nhau, sẽ có một kịch bản hợp lí đẩy
họ đến chiến tranh trong vòng một năm là một quy luật chủ chốt của chính trị
quốc tế. Các Sapiens như tác giả suy nghiệm rằng họ đang di chuyển một cách lo
lắng giữa cửa vào của thiên đường và phòng chờ của địa ngục. Một sự kiện ngẫu
nhiên nào đó có thể đẩy ra lăn về một trong hai hướng trên mà ta không thể
lường trước được.
500 trang sách lược sử về loài người này có thể phần nào
giúp chúng ta ăn mừng vì những thành tích chưa từng có trong lịch sử của
Sapiens hiện đại nhưng đồng thời cũng đừng quên mất rằng chuột và gián trong
thời kì hoàng kim của chúng đang chờ đợi chúng ta cướp đoạt vai trò của Chúa,
xỏ chân vào chiếc giày của tự nhiên và tự hủy hoại chính mình.
Đọc “Sapiens: Lược Sử
Về Loài Người”: Loài Người Trở Nên Thông Minh Như Thế Nào? (Bill Gates chia sẻ
trên blog cá nhân)
Harari, nhà sử học người Israel
Hầu hết chúng ta đều đinh ninh rằng giống loài mình luôn
luôn đứng đầu, cai quản toàn bộ các loài động vật khác. Nhưng Harari nhắc chúng
ta nhớ rằng từ rất lâu trước khi chúng ta xây dựng nên các kim tự tháp, viết
những bản giao hưởng, hay dạo bước trên Mặt trăng, chúng ta không có gì đặc
biệt cả. “Điều quan trọng nhất cần biết về người tiền sử,” Harari viết, “là họ
là những động vật nhỏ bé, sức tác động tới môi trường xung quanh không vượt quá
loài khỉ, đom đóm, hay sứa.”
100.000 năm trước, Homo sapiens chỉ là một trong nhiều loài
người khác nhau đang cạnh tranh giành quyền thống trị. Cũng như ngày nay chúng
ta thấy nhiều loài gấu hay lợn khác nhau, khi ấy cũng có nhiều loài người khác
nhau. Tổ tiên của chúng ta sinh sống chủ yếu ở khu vực Đông Phi, nhưng những
người họ hàng Homo neanderthalensis, còn có tên gọi khác phổ biến hơn là người
Neanderthal, sinh sống ở châu Âu. Các loài khác là Homo erectus sống ở châu Á,
còn hòn đảo Java là nơi ở của Homo soloensis.
Mỗi loài thích nghi với môi trường sống riêng của mình. Có
loài là những thợ săn to lớn, đáng sợ, có loài lại là những người hái lượm thấp
bé. Tuy mỗi loài mỗi khác nhau, nhưng có bằng chứng cho thấy hiện tượng lai
giống giữa các loài. Chẳng hạn, các nhà khoa học khi lập bản đồ gene của người
Neanderthal đã phát hiện ra rằng những người có nguồn gốc châu Âu ngày nay mang
một tỉ lệ phần trăm nhỏ gene từ các tổ tiên người Neanderthal của họ. (Điều đó
sẽ mang đến một sự bổ sung thú vị cho gia phả của nhiều dòng họ đây!)
Ngày nay, dĩ nhiên chỉ còn lại một giống loài người sinh
sống. Làm thế nào mà Homo sapiens lại trở nên thành công như vậy trong khi
những loài khác thì không? Harari cho rằng sự khác biệt nằm ở năng lực nhận
thức độc đáo của chúng ta. Ông viết, khoảng 70.000 năm trước, Homo sapiens đã
trải qua một “cuộc cách mạng nhận thức”, qua đó mang lại cho chúng ta ưu thế
nổi trội so với các đối thủ khác để có thể từ Đông Phi nhân rộng khắp hành
tinh.
Các loài khác cũng có bộ não lớn, nhưng điều khiến Homo
sapiens thành công nằm ở chỗ chúng ta là những động vật duy nhất có khả năng
phối hợp ở quy mô lớn. Chúng ta biết cách tổ chức thành các quốc gia, công ty,
tôn giáo, và điều đó cho chúng ta sức mạnh để hoàn thành những nhiệm vụ phức
tạp. Khái niệm của Harari về “cuộc cách mạng nhận thức” nhắc tôi nhớ đến quan
điểm của David Christian trong Đại sử về “học tập tập thể”, theo đó năng lực
chia sẻ, lưu trữ và tiếp tục xây dựng từ những thông tin có sẵn là điều thực sự
đã phân biệt chúng ta trên cương vị loài người và cho phép chúng ta phát triển.
Điểm độc đáo trong quan điểm của Harari là anh tập trung vào
sức mạnh gắn kết người với người của những câu chuyện và những điều huyền hoặc.
Dĩ nhiên, khỉ đầu chó, chó sói, và các loài động vật khác cũng biết cách vận
hành như một nhóm, nhưng các nhóm của chúng lại bị giới hạn trong những mối
quan hệ xã hội chặt chẽ, làm hạn chế nhóm ở số lượng nhỏ. Homo sapiens có năng
lực đặc biệt là đoàn kết hàng triệu người xa lạ với nhau xung quanh những điều
huyền hoặc chung. Những ý tưởng như tự do, nhân quyền, các vị chúa, luật pháp
v.v tồn tại trong trí tưởng tượng của chúng ta, nhưng chúng lại có thể gắn kết
chúng ta với nhau và khích lệ chúng ta cùng phối hợp thực hiện những nhiệm vụ
phức tạp.
Tuy tôi rất thích Sapiens, song cuốn sách vẫn có nhiều điểm
cần tranh cãi. Chẳng hạn, Harari muốn chứng minh rằng cuộc cách mạng nông
nghiệp là một trong những sai lầm lớn nhất trong lịch sử loài người. Theo anh,
cuộc cách mạng này đã giúp các nền văn minh phát triển, song ở cấp độ cá nhân,
nếu chúng ta cứ giữ nguyên cuộc sống của những người săn bắt và hái lượm thì sẽ
tốt hơn. Trong vai trò nông dân, con người phải làm việc vất vả hơn nhiều và
đổi lại, chế độ ăn uống của họ lại kém hơn so với thời kỳ hái lượm. Các xã hội
nông nghiệp cũng tạo ra thứ bậc trong xã hội, theo đó đại đa số phải lao động
khổ cực và một thiểu số tinh hoa cai trị họ.
Dĩ nhiên, đó là một luận điểm thú vị, nhưng tôi không thấy
thuyết phục. Thứ nhất, việc cho rằng chúng ta săn bắt và hái lượm sẽ tốt hơn
làm nông nghiệp vô tình mang đến một sự lựa chọn trong khi trên thực tế lại
không hề tồn tại sự lựa chọn đó. Chúng ta không thể quay ngược thời gian để bắt
đầu lại cuộc sống của những người săn bắt và hái lượm, hay chúng ta cũng không
thể thực hiện một thí nghiệm nào để chứng minh cách sống này thì tốt hơn cách
sống kia. Thứ hai, tôi nghĩ Harari đã đánh giá thấp những nỗi gian nan trong
cuộc sống của người săn bắt và hái lượm. Anh cho rằng tỉ lệ tử vong và bạo lực
trong các xã hội săn bắt và hái lượm thấp hơn nhiều so với thời kỳ sau khi diễn
ra cuộc cách mạng nông nghiệp. Nhưng nhiều khả năng là tình trạng bạo lực xảy
ra khi đó thường xuyên hơn do những cạnh tranh về nguồn lực. Một xã hội nông
nghiệp có thể nuôi sống nhiều người trên mỗi đơn vị diện tích đất hơn so với
một xã hội săn bắt và hái lượm. Để duy trì mật độ dân số thấp, mâu thuẫn giữa
các nhóm săn bắt-hái lượm là điều không thể tránh khỏi. Cuối cùng, khi gọi cuộc
chuyển mình sang nông nghiệp là một “sai lầm”, tác giả đã bỏ qua thực tế rằng
các xã hội nông nghiệp có khả năng chuyên nghiệp hóa, từ đó dẫn tới sự ra đời
của chữ viết, các kỹ thuật mới, và nghệ thuật – những thứ mà chúng ta vẫn trân
trọng ngày nay.
Tuy vậy, tôi vẫn muốn giới thiệu cuốn sách này cho những ai
muốn có một cái nhìn vui vẻ, lý thú về lịch sử ban sơ của loài người. Tương tự
như Đại sử, cuốn sách mang lại cho tôi một cấu trúc lịch sử tổng quan để từ cơ
sở đó tôi có thể tiếp tục xây dựng nên kiến thức của mình. Không những thế,
Harari còn kể chuyện lịch sử với một phong cách gần gũi đến mức một khi đã cầm
cuốn sách lên, nhất định bạn sẽ khó lòng bỏ nó xuống. Anh sử dụng lối văn
phong, các hình ảnh và biểu đồ đầy sống động để minh họa cho các luận điểm của
mình. Anh còn là một cây viết sắc sảo, biết khéo léo lồng ghép những câu chuyện
lịch sử thú vị, chẳng hạn như tầm quan trọng của món dưa cải muối Đức trong
công cuộc khám phá biển, và tại sao những chữ viết cổ xưa nhất được phát hiện,
với tuổi đời từ cách đây 5.000 năm, lại không có ảnh hưởng gì đáng kể.
Tôi cho rằng nhiều độc giả sẽ đặc biệt hứng thú với phần
cuối của cuốn sách. Sau khi du hành qua hàng chục nghìn năm lịch sử, Harari lại
mang dáng vẻ của một triết gia khi anh viết về loài người chúng ta hiện nay và
cuộc sống của chúng ta trong tương lai. Anh băn khoăn không biết trí thông minh
nhân tạo, biến đổi gene, và các công nghệ khác sẽ thay đổi giống loài chúng ta
ra sao.
Anh cũng đặt ra một số câu hỏi cơ bản về hạnh phúc. Trong
lịch sử lâu dài của Homo sapiens, khi nào thì chúng ta có cuộc sống mãn nguyện
nhất? Khi là những người săn bắt-hái lượm vây đuổi những con voi ma mút? Khi
làm nông dân cuốc đất? Hay khi là những người nông dân sợ sệt Chúa trời trong
thời kỳ Trung cổ? Nhưng những câu hỏi cốt lõi hơn mà anh đặt ra là: Với tư cách
một giống loài, chúng ta là ai? Và chúng ta đang đi về đâu?
Đó là những câu hỏi lớn và cổ xưa như chính lịch sử giống
loài chúng ta. Sau khi bạn đọc xong cuốn sách này, tôi cam đoan rằng giống như
tôi, bạn cũng sẽ muốn ngồi lại với một vài người bạn Homo sapiens của mình để
cùng tìm câu trả lời cho những câu hỏi đó.
Ông nói rằng thiên hướng của chúng ta trong việc tạo ra
những khái niệm trừu tượng như tôn giáo, quốc tịch,… là phẩm chất tách biệt
sapiens khỏi các tông người khác. Nếu cho rằng đó cũng là nguồn gốc tạo nên
những cuộc chiến tranh có thể dẫn đến sự hủy diệt cho chính chúng ta, thì rốt
cuộc đây là một điểm yếu hay một điểm mạnh?’
Yuval Noah Harari: Xét về sức mạnh thì rõ ràng khả năng này
đã giúp cho Homo sapiens trở thành loài động vật mạnh mẽ nhất thế giới, và giờ
đây nó mang lại cho chúng ta quyền kiểm soát toàn bộ Trái đất. Từ góc nhìn đạo
đức rằng điều đó tốt hay xấu thì đây là một câu hỏi phức tạp hơn rất nhiều. Vấn
đề chính ở đây là vì sức mạnh của chúng ta dựa vào trí tưởng tượng tập thể,
chúng ta không giỏi phân biệt giữa tưởng tượng và thực tế. Loài người rất khó
phân biệt được đâu là thực tế và đâu là câu chuyện tưởng tượng trong tâm trí
họ, và điều này gây ra nhiều thảm họa, chiến tranh, và những rắc rối khác.
Phép thử tốt nhất để biết một thực thể là có thật hay do
tưởng tượng là phép thử về sức chịu đựng. Một quốc gia không thể chịu đựng, nó
không thể cảm nhận nỗi đau, nó không thể cảm nhận nỗi sợ, nó không có ý thức.
Ngay cả khi nó bị thua trong một cuộc chiến, thì đối tượng phải chịu đựng là
những người lính, những người dân thường, chứ quốc gia thì không chịu đựng.
Tương tự, một doanh nghiệp không biết chịu đựng; khi bị mất giá, đồng tiền cũng
không phải chịu đựng. Tất cả những thứ đó đều là tưởng tượng. Nếu loài người
lưu ý về sự khác biệt này, họ có thể cải thiện cách cư xử với nhau và với các
loài động vật khác. Không có gì hay ho khi gây ra nỗi đau cho những thực thể có
thật chỉ để phục vụ cho những câu chuyện tưởng tượng cả.
Thanhcadu tổng hợp
Từ khóa tìm kiếm: lược sử loài người pdf, lược sử loài người
review, sapiens: lược sử loài người ebook, sapiens lược sử loài người pdf, sapiens
lược sử về loài người review, sapiens: lược sử về loài người ebook, lược sử về
loài người sapiens, sapiens lược sử về loài người đọc online